Một số gói thầu giao thông có quy mô nhỏ, nhưng hồ sơ mời thầu quy định tiêu chuẩn đánh giá về thiết bị không khác gì các gói thầu giao thông trọng điểm cấp quốc gia. Ảnh minh họa: Lê Tiên

Lạm dụng yêu cầu về thiết bị

Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Sông Hinh, tỉnh Phú Yên đang phát hành HSMT Gói thầu 01XL Thi công xây lắp thuộc Dự án Trường Tiểu học Tân Lập, xã Ea Ly (giá gói thầu 8,669 tỷ đồng). Theo phản ánh của nhà thầu, Gói thầu có quy mô nhỏ, chỉ bao gồm công việc xây lắp các hạng mục dân dụng thông thường, song HSMT yêu cầu danh mục thiết bị thi công khá đặc thù như máy đầm bánh thép tự hành trọng lượng tĩnh ≥ 16T (số lượng 2 máy). Qua tìm hiểu trên địa bàn tỉnh Phú Yên nói riêng và cả nước nói chung, Nhà thầu cho biết, loại thiết bị này có số lượng rất hạn chế, thường được huy động thi công các công trình xây dựng quy mô lớn. Trong khi đó, gói thầu đang xét có khối lượng san lấp rất nhỏ, nên yêu cầu này là làm khó nhà thầu.

Những bất cập về thiết bị thi công cũng được nhà thầu phản ánh tại một loạt gói thầu do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi tổ chức đấu thầu qua mạng thời gian qua. Theo phản ánh, tại một số gói thầu giao thông, cấp IV, HSMT quy định tiêu chuẩn đánh giá về thiết bị không khác gì các gói thầu giao thông trọng điểm cấp quốc gia. Đơn cử Gói thầu Thi công xây dựng thuộc Dự án Cải tạo mở rộng vỉa hè, trồng cây xanh cảnh quan trên tuyến đường huyện ĐH.02 (giá gói thầu 5,2 tỷ đồng), HSMT yêu cầu nhà thầu kê khai tới 41 chủng loại (tương ứng với tổng số lượng 46 xe, máy), phần lớn trong số đó có công suất, công năng sử dụng vượt xa so với yêu cầu thực tế như: máy khoan ngầm có định hướng (chủ yếu dùng cho công trình khoan ngầm, hầm đường bộ); xe nâng chiều cao 12 m (trong khi đèn đường hiện trạng chỉ cao 3 m); vận thăng 0,8T; vận thăng lồng 3T; ô tô vận tải thùng 12T... Một số thiết bị khác yêu cầu trọng tải quá lớn, có thể gây ảnh hưởng đến hiện trạng dân cư xung quanh khu vực thi công như cẩu tháp 25T; máy lu rung 25T... Kết quả cho thấy, Gói thầu chỉ thu hút 1 nhà thầu tham dự và trúng thầu là Công ty TNHH MTV Trung Tín Quảng Ngãi.

Mới đây, Gói thầu số 06 Thi công xây dựng công trình (bao gồm bảo hiểm xây dựng) thuộc Dự án Đường giao thông từ xã Thành Sơn, huyện Quan Hóa đi huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình bị UBND tỉnh Thanh Hóa chỉ đạo hủy thầu và tổ chức đấu thầu lại. Nguyên nhân là HSMT xây dựng những yêu cầu vượt quá sự cần thiết của công việc đang mời thầu, gây hạn chế cạnh tranh, trong đó có thiết bị máy xúc bánh xích 3,2 m3.

Theo ghi nhận của Ban ca doi thuong , những gói thầu phát sinh kiến nghị như trên thường chỉ ghi nhận một nhà thầu tham dự; một số khác phải hủy thầu do không có nhà thầu nộp hồ sơ dự thầu hoặc nhà thầu đáp ứng. Trong một số trường hợp, các tiêu chí này cũng trở thành rào cản loại bỏ doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ thuộc phạm vi điều chỉnh của gói thầu, gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng.

Bên cạnh đó, một số nhà thầu vì mục đích làm đẹp hồ sơ dự thầu đã có hành vi ngụy tạo, gian lận hợp đồng nguyên tắc, các tài liệu chứng minh khả năng huy động, tính hợp lệ của thiết bị dự thầu..., ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đấu thầu minh bạch, cạnh tranh.

Căn cứ quy mô, tính chất của gói thầu, chủ đầu tư, bên mời thầu cần đưa ra yêu cầu về thiết bị thi công chủ yếu dự kiến huy động cho phù hợp. Ảnh: Tiên Giang

Hạn chế do đâu?

Dưới góc độ đơn vị tư vấn đấu thầu, ông Nguyễn Hồng Chuyên, Tổng giám đốc Công ty CP Sở hữu trí tuệ Davilaw cho rằng, các bất cập về yêu cầu thiết bị kể trên chủ yếu do chênh lệch giữa định mức chuyên ngành và thực tiễn vận dụng lập, thẩm định dự toán. Do đó, khi xây dựng tiêu chí mời thầu, các chủ đầu tư, bên mời thầu cần tính toán nhu cầu thực tế, chỉ đưa ra những yêu cầu tối thiểu nhằm tạo thuận lợi cho nhà thầu tham dự.

Cũng theo ông Chuyên, Điểm a Khoản 2 Điều 30 Thông tư số 08/2022/TT-BKHĐT quy định, căn cứ quy mô, tính chất của gói thầu mà chủ đầu tư, bên mời thầu đưa ra yêu cầu về thiết bị thi công chủ yếu dự kiến huy động để thực hiện gói thầu cho phù hợp (số lượng, chủng loại, tính năng, công suất...). Chỉ quy định về thiết bị thi công chủ yếu đối với các thiết bị đặc chủng, đặc thù bắt buộc phải có để triển khai thi công gói thầu. Như vậy, pháp luật đấu thầu chỉ yêu cầu bắt buộc quy định trong HSMT các thiết bị đặc chủng, đặc thù. Các thiết bị đặc chủng này được xác định theo quy định của Bộ Giao thông vận tải (Thông tư 22/2019/TT-BGTVT) hoặc các thiết bị thi công xây dựng có yêu cầu cao về an toàn vận hành (kiểm định). Còn các thiết bị thi công thông thường không yêu cầu cao về an toàn lao động, thiết bị không yêu cầu kiểm định an toàn lao động, vệ sinh môi trường (máy trộn bê tông, máy khoan, máy mài, máy đầm, máy cắt...) đều là những thiết bị tối thiểu, dễ huy động, không cần thiết phải đưa vào HSMT.

Trao đổi với phóng viên, đại diện một bên mời thầu tại TP.HCM đề xuất, các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Đấu thầu 2023 cần đưa ra những yêu cầu mang tính định lượng cụ thể, đơn cử, chỉ yêu cầu những thiết bị có yêu cầu cao về an toàn lao động theo quy định của pháp luật chuyên ngành, hoặc yêu cầu những thiết bị có khối lượng/giá trị lớn trong cấu thành dự toán... Từ đó tạo thuận lợi cho các bên trong việc tham chiếu khi lập, thẩm định HSMT.

Trong khi đó, TS. Nguyễn Việt Hùng, chuyên gia về đấu thầu cho rằng, tình trạng HSMT nhiều “sạn”, làm phát sinh kiến nghị trong đấu thầu là do khâu thẩm định HSMT chưa thực sự độc lập, khách quan, còn nặng tính hình thức; đồng thời, các chủ đầu tư, bên mời thầu không có sự phản biện, thẩm tra kỹ lưỡng trước khi phê duyệt HSMT. Do đó, để khắc chế tình trạng này, cần chú trọng, quan tâm đúng mức đến công tác xây dựng, thẩm định, phê duyệt HSMT. Cùng với đó, các cơ quan quản lý chuyên ngành cần giám sát sát sao công tác đấu thầu trên địa bàn để tăng tính minh bạch, cạnh tranh.